حاکمیت فضای سایبر و هویت دیجیتال: رویکرد داخلی ایران-1
فرصت ها و چالش های هویت دیجیتال در حاکمیت فضای سایبر برای کشور ایران چیست؟ .
حاکمیت فضای سایبر و هویت دیجیتال: رویکرد داخلی ایران-1
فرصت ها و چالش های هویت دیجیتال در حاکمیت فضای سایبر برای کشور ایران چیست؟ .
در واقع »حاکمیت فضای سایبر« مفهومی نوین اما برگرفته از مفاهیم سنتی حکمرانی همچون امنیت، حق انتخاب، حق حفظ حریم خصوصی و حق دسترسی منصفانه به منابع است که با محوریت فناوری های دیجیتال توسعه یافته است. با شکل گیری نظام های اجتماعی مختلف بر بستر فضای سایبر، حاکمیت این فضا وابسته به نقش و تأثیر عوامل متعددی است. این عوامل عبارتند از :
- هوش دیجیتال افراد،
- مدیریت دسترسی و هویت دیجیتال،
- اقتصاد دیجیتال،
- ایمنی و امنیت سایبری،
- رگولاتوری سایبر،
- دموکراسی و دیپلماسی سایبری،
- مدیریت محتوای دیجیتال و مواردی از این قبیل.
در این میان اگرچه نسل اول فضای سایبر، بدون لایه هویت بومی ساخته شده بود اما هرچه مفهوم حاکمیت فضای سایبر بلوغ یافت، موضوع توسعه زیست بوم هویت ً در این دیجیتال اهمیت و کاربست بیشتری پیدا کرد. طبیعتا امر، ضرورت ورود دولت ها به عنوان تنظیم گر و نظم دهنده این فضا ضرورتی انکارناپذیر است.
در کشور ایران، سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی در سال 1401 تصویب و منتشر شده است. این سند نمایانگر دیدگاه کشور ایران در حوزه فضای سایبر برای افق 1410 است. استقرار نظام هویت معتبر یکی از اقدامات کلان تبیین شده در این سند است که نشان دهنده اهمیت این موضوع در حاکمیت فضای سایبر کشور ایران است. در ادامه وضعیت کنونی کشور ایران و فعالیت های آن در این حوزه از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
دیدگاه اقتصادی
اهمیت موضوع زیست بوم هویت دیجیتال در حوزه اقتصاد دیجیتال متبلور شده است. در غیاب این زیست بوم، هر کنشگر اقتصاد دیجیتال همچون فروشگاه های آنلاین، ربات های معامله گر، پلتفرم های دیجیتال و فراهم کنندگان زیرساخت داده و رایانش، برای شناسایی کاربرانش )مشتریان یا افراد یا نهادها یا ربات ها( اقدام به ایجاد راهکار هویت دیجیتال با حساب های کاربری محلی و رمز عبور خود کرده است.
در نتیجه، کاربران در تعاملات خود تعداد زیادی هویت دیجیتالی را از حساب های ایمیل مختلف و پروفایل های رسانه های اجتماعی گرفته تا حساب های بانکداری الکترونیکی جمع آوری می کنند. این پدیده علاوه بر تضعیف حاکمیت سایبر موجب افزایش احتمال نقض حریم خصوصی کاربران می شود. در مقابل، توسعه یک زیست بوم هویت دیجیتال در این حوزه امکان بهره مندی از قابلیت دسترسی استاندارد، مطمئن و معتبر به منظور تحویل طیف گسترده ای از خدمات دیجیتال به صورت یکپارچه، با تجربه خوشایند و راحتی بیشتر را برای کاربران رقم خواهد زد.
علاوه بر این، از منظر حاکمیت سایبر افراد اختیار مدیریت خصیصه های اقتصادی و شخصی خود را پیدا کرده و از این طریق می توانند تسلط بیشتری بر حریم خصوصی خود داشته باشند.
هر چقدر در حاکمیت فضای سایبر یک کشور، توسعه اقتصادی در اولویت باشد در نتیجه انتظار می رود سرعت توسعه اقتصاد دیجیتال آن کشور نیز افزایش یابد.
رویکردهایی همچون توسعه زیرساخت های فناورانه اقتصاد دیجیتال و حمایت از نوآوری ها و فناوری های دیجیتال می توانند محرک توسعه اقتصاد دیجیتال باشند. در این رویکردها، زیست بوم هویت دیجیتال به عنوان پیش نیاز بسیاری از خدمات و به مثابه ستون فقرات حاکمیت فضای سایبر است.
در حال حاضر سهم اقتصاد دیجیتال از اقتصاد ایران حدود 7.5 درصد است اما در برنامه هفتم توسعه، این سهم در حدود 15 درصد در نظر گرفته شده است. دو برابر شدن این سهم یکی از مصادیق توجه به توسعه اقتصادی در حوزه حاکمیت فضای سایبر است.
کشور ایران تاکنون اقدامات قابل ملاحظه ای را در زمینه توسعه اقتصادی انجام داده است. اهم این اقدامات عبارتند از :
- قانونی شدن احراز هویت غیرحضوری و پذیرش نقش اطلاعات بیومتریک و الگوریتم های هوش مصنوعی در فرایند احراز هویت،
- قانونی شدن افتتاح حساب غیرحضوری،
- قانونی شدن امضای الکترونیکی و امضای دیجیتال،
- روند رو به رشد استفاده از چک دیجیتال و سفته دیجیتال به عنوان تضامین دیجیتال،
- توسعه سامانه های ملی هویت دیجیتال و ارائه دهنده گواهی های معتبر الکترونیکی.
باوجود اقدامات مؤثر در زمینه حاکمیت فضای سایبر با تأکید بر توسعه اقتصادی ایران اما همچنان نیاز به پاسخ گویی به مسائل زیادی درباره ستون فقرات این حاکمیت )یعنی هویت دیجیتال( وجود دارد. از جمله این موارد ضعف در تعامل پذیری سامانه های هویت دیجیتال با هم دیگر، تأخیر در توسعه پلتفرم های هم پیمانی هویت دیجیتال و نبود متولی یکپارچه ساز است.
راهکار این موارد نیز در توسعه تفکرزیست بوم محوری در میان مدیران راهبردی و سیاست گذاران حاکمیت فضای سایبر است.
دیدگاه فناوری بخش عملیاتی استفاده از زیست بوم هویت دیجیتال در حاکمیت فضای سایبر مبتنی بر سامانه ها، سرویس ها و زیرساخت ها است.
در کشور ایران، سامانه های مختلفی از سوی نهادهای گوناگون از وزارت ارتباطات گرفته تا وزارت صمت، سازمان ثبت احوال، قوه قضائیه و دیگر نهادها و سازمان ها برای احراز هویت کاربران در فضای مجازی ایجاد شده است که تاکنون هیچ کدام از آن ها جوابگوی تمام نیازهای کسب وکارها و حاکمیت نبوده اند.
این سامانه ها عبارتند از :
- سماوا )سامانه شبکه احراز هویت کاربران ایران(،
- شاهکار )شبکه احراز هویت کاربران(،
- امتا )سامانه یکپارچه احراز مشتریان تجارت الکترونیک(،
- سجام )سامانه جامع اطلاعات مشتریان(،
- هدا )سامانه هویت و دسترسی ایرانیان(،
- ثنا )سامانه ثبت نام الکترونیکی(،
- ساها )سامانه احراز هویت اشخاص(،
- نهاب )نظام هویت سنجی مشتریان بانکی(،
- سامانه هویت سنجی الکترونیکی حامی،
- سیام )سامانه یکپارچه امور اتباع و مهاجرین خارجی( و
- سپام )سامانه پیام رسانی مالی الکترونیکی(.
از مهم ترین موانع و لاش های پیش روی سامانه های هویتی مذکور در ارائه خدمات می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
نبود ساختار مشخص در اشتراک گذاری اطلاعات،
- نبود ساختار حاکمیتی منسجم،
- عدم همکاری سازمان ها و نهادها در دسترسی به پایگاه های داده پایه، و
- نبود مکانیسم اشتراک اعتبارنامه.
زیرساخت های موجود در کشور نیز شامل:
- زیرساخت های فناورانه،
- زیرساخت های تائید هویت و صدور گواهی، و
- زیرساخت های تعاملی هستند.
از این زیرساخت ها می توان برای توسعه نظام هویت دیجیتال در فضای سایبر بهره برد. زیرساخت های فناورانه، شامل انواع سخت افزارها، نرم افزارها، ابزارهای هوشمند و سایر موارد مشابه مورد استفاده در راهکارهای هویتی هستند که قابلیت استفاده در توسعه هویت دیجیتال را خواهند داشت و عبارتند از:
کارت های هوشمند (کارت ملی هوشمند، گواهینامه رانندگی، کارت پایان خدمت، کارت بازرگانی هوشمند، کارت هوشمند رانندگان)،
زیرساخت های اطلاعاتی )پایگاه های اطلاعاتی پایه، پایگاه های داده غیر حاکمیتی)،
برنامه های تلفن همراه، پیامک اعتبارسنجی، و تشخیص چهره و هوش مصنوعی.
زیرساخت های تائید هویت و صدور گواهی که به دلیل اهمیت انکارناپذیری امضای دیجیتال و جلوگیری از جعل هویت به وجود آمده اند، عبارتند از: گواهی دیجیتال و زیرساخت کلید عمومی. PKI
زیرساخت های تعاملی نیز معرف پتانسیل های موجود در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور هستند که می توانند در توسعه هویت دیجیتال نقش آفرین باشند. مهم ترین این زیرساخت ها عبارتند از: زیرساخت دولت الکترونیک، مرکز ملی تبادل اطلاعات و شبکه ملی اطلاعات.
شیوا جلالی، فرشته احمدی
منبع : برهان