تحلیل اسناد و قوانین-2

تحلیل اسناد و قوانین-2

بایدها و نبایدهای خط مشی گذاری هویت دیجیتال (2)

مقدمه:

در شماره های گذشته، به برخی نقـاط قـوت تعـدادی از اسـناد بالادسـتی در حـوزه هویـت دیجیتال  اشاره شد. همچنین برخی از تجربیات خط مشـی گذاری در حـوزه هویـت دیجیتال  کشـور تبییـن شده و بعضی از مشکلات آن ها مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت که عبارت بودند از:

• عـدم وجـود نهادهـای تخصصـی، اختصاصـی و دائـم برای خط مشی گذاری و راهبری هویت دیجیتال در سطوح مختلف؛
• عدم توجه به جایگاه سلسله مراتبی اسناد و رعایت توالی در تدوین اسناد مرتبط.

در این راستا به دانش مورد نیاز برای تدوین اسناد بالادستی در کشور (یعنی دانش مدیریت، دانش خط مشی گذاری و دانش در زمینه موضوع مورد نظر) اشاره شد.

در ادامه ی تشریح بایدها و نبـایدهای خط مشی گذاری در حوزه هـویت دیجیتال  مدل توصیفی خط مشی گذاری مطلوب در این حوزه، پیشنهاد می گردد.

تحلیل اسناد و قوانین-2

این مدل به طور کلی دارای سه سطح خط مشی گذاری است که می تواند در سایر مسائل مشـابه نیـز الگـو قـرار بگیـرد. توجـه بـه تفکیـک سـطوح و انجام اقدامات خط مشی گذاری مرتبط با هر سطح، ابـزار تدویـن خط مشـی، محتـوا و متولـی خط مشـی گذاری متناسب با هر سطح را مشخص می نماید.

همچنین جایگاه سلسله مراتبی اسناد و کیفیت و درون مایه محتوای آن ها نسبت به یکدیگر نیز روشن می گردد. به عنوان مثلا، چنانچه سطوح خط مشی گذاری و اقتضائات هر سطح رعایت گردد، کمتر شاهد بیان مطالب فنی و با ریزدانگی بالا در اسناد بالادستی و کلان خواهیم بود.

از طرفی خط مشی گذاری در سطوح پایین و عملیاتی، با محتوای فنی تر همراه خواهد بود و ابزارهای خط مشی گذاری نیز به اجرا نزدیک تر می گردند. در تصویر ذیل سطوح خط مشی گذاری مطلوب هویت دیجیتال  ترسیم شده است.

در مدل خط مشی گذاری مطلوب هویت دیجیتال  در سطح کلان، خط مشی ها و اسناد غیراختصاصی هویت دیجیتال  وجود دارند که به جایگاه و جهت کلی هویت دیجیتال در نظام فضای مجازی می پردازنـد امـا محتـوای ایـن اسـناد محـدود بـه هویـت دیجیتال  نیسـت. ایـن امـر، اهمیـت و ضـرورت پرداختـن بـه هویـت دیجیتال  را توجیـه نمـوده و قابلیـت پیگیـری اثربخش در سطوح و نهادهای تخصصی را فراهم می نماید؛ به طوری که مشخص می کند چه نهادی، متولی چه نوع رویکردی به هویت دیجیتال است.

در واقع از این طریق، جایگاه سلسله مراتبی اسناد بالادستی در این حوزه تعیین می گردد و چنانچه سـندی اختصاصـی و راهبـردی در حـوزه هویـت دیجیتال  تدوین شـود، منشـأ و نسـبت آن با سـایر اسـناد مشـخص می شود و محتوای آن قابلیت ارجاع به سایر اسناد را پیدا می کند.

سیاست های کلی نظام، سند راهبردی فضای ِ مجازی و سایر اسناد بالادستی عمومی تر در این سـطح قـرار می گیرنـد.

تحلیل اسناد و قوانین-2

از اقدامـات کلان در سـند راهبـردی فضای مجازی، «استقرار نظام هویت معتبر» است.  سند نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور از ویژگـی کافـی بـرای اسـتقرار ایـن نظـام برخـوردار نیسـت و رفـع ایـن مشـکل، مسـتلزم تدویـن یـک سـند راهبـردی مکمل و تفصیلی در سطح فرابخشی است.

سـطح فرابخشـی متشـکل از اسـناد اختصاصـی در حوزه هویت دیجیتال است که به طور کلی چشم انداز، اهـداف و راهبردهـای کلان، سیاسـت های اجرایـی، اصـول و الزامات، اقدامات اساسی، نظام حکمرانی و نگاشت نهادی، ضوابط، مقررات و استانداردهای لازم و به طور کلی برنامه های عملیاتی و فنی را در برمی گیرد.

این سطح، محدود به صنعت، وزارتخانه، بخش یا به طور کلی حوزه کاربرد خاصی نمی شود و رویکردی عمومـی، ملـی و حتـی فراملـی بـر آن حاکـم اسـت و تمـام زیست بوم هویت دیجیتال را پوشش می دهد .در سـطح بخشـی بـه فراخـور نظـام مسـائل هـر بخـش، از ابزارهای خط مشی گذاری متناسب با مسائل همان بخش استفاده می شود. ابزارهای خط مشی گذاری، مواردی مانند مدل بلوغ، معماری، نقشه راه، مقررات گذاری، تدوین آیین نامه و … را در برمی گیرند.

همچنین در سطح بخشی، حوزه های کاربرد مختلف مانند حوزه های سلامت، مالی وبانکی، تجارت الکترونیک، حمل ونقل، آموزش، رسانه و سرگرمی، به صورت تخصصی و اختصاصی مورد توجه قرار می گیرند.

راهبری و هدایت خط مشی گذاری هویت دیجیتال در سطح بخشی توسط راهبر و تنظیم گر بخشی ذیل وزارتخانه های مرتبط صورت می پذیرد.

به طور کلی خط مشی گذاری مطلوب در حوزه هویت دیجیتال  مستلزم اعمال تغییرات و به روزرسانی هایی در برخی از اسناد و همچنین تدوین برخی اسناد دیگر است که باید در سه سطح کلان، فرابخشی و بخشی صورت پذیرد که در جدول ذیل به طـور مشـخص بـه برخـی از آن هـا اشـاره شـده اسـت.

همچنین برخی از اسناد مرتبط که نه در سطح کلان قـرار دارنـد و نـه بـه هویـت دیجیتال  اختصـاص دارنـد، می توانند در دسته بندی دیگری به روزرسانی و اصلاح گردند که در بخش چهارم جدول آورده شده اند.

تحلیل اسناد و قوانین-2

در تدوین، به روزرسانی و هرگونه اصلاح در روند خط مشی گذاری هویت معتبر در فضای مجازی کشور، توجه به چند نکته ضروری است:

تفکیک محتوای خط مشی های راهبردی از فنی:  محتوای هر یک از اسناد، متفاوت است و باید متناسـب بـا سـطحی کـه در آن قـرار دارد، تدویـن گـردد؛ بـه عبـارت دیگـر، نبایـد در اسـناد سـطح کلان و راهبـردی، مسائل فنی و خرد، بیان گردد.

بهره مندی از مشاوران تخصصی غیردولتی: طرح ریـزی زیسـت بوم هویـت دیجیتال ، امـر و موضوعـی بسیار تخصصی، پیچیده، چند سطحی، فناوری پایه و در عین حال راهبردی است که خط مشی گذاران و معماران آن به ندرت در بدنه دولت ها وجود دارند. مطالعات صورت پذیرفته از روند حاکم بر 20 کشور پیشتاز دنیا نشان می دهد دولت ها برای طرح ریزی زیست بوم هویت دیجیتال از گروه های تخصصی در درون دولت ها نیستند ولی و دانشی که عموما به دولت ها خدمات مشاوره ای می دهند، استفاده می کنند.

سـازماندهی تخصصـی: یکـی از ارکان خط مشـی گذاری و اسـتقرار نظـام هویـت معتبـر در فضـای مجـازی کشـور، توجـه ویـژه بـه «مقولـه سـازماندهی و نظـام حکمرانـی«، »نگاشت نهادی» و «تقسیم کار ملی در این حوزه«  اسـت.

مـوازی کاری، عـدم تطابـق وظایـف و قابلیت هـا و سـردرگمی برخـی نهادهـای مسـئول، از جملـه ضعف هایـی به شمار می روند که باید از طریق سازماندهی ِ متناسب، تقسیم کار ملی صحیح و پاسخگو نمودن نهادهای ذی نقش، رفع شوند.

توانمندسازی نیروی انسانی: یکی از بزرگ ترین چالش های زیست بوم هویت دیجیتال  مواجهه با چرخه معیوبی از کسری منابع انسانی متخصص و نیازهـای حـوزه سیاسـت گذاری و مدیریـت هویـت اسـت.  این امر نشان می دهد که توجه ویژه به تربیت فوری متخصصین به منظور بهبود خط مشی گذاری و تدوین اسناد بالادستی هویت دیجیتال  از اهم اقدامات اصلاحی این حوزه به شمار می رود.

توجه به تقدم و تأخر تدوین اسناد: همان طور کـه بیـان شـد حفـظ جایـگاه سلسـه مراتبی اسـناد، امـری منطقی و بسیار مهم قلمداد می گردد. به عنوان مثلا ابتـدا بایـد سـند تفصیلـی نظـام هویـت معتبـر در فضـای مجازی تدوین شود. سپس سند ضوابط و مقررات هویـت معتبـر می بایسـت تکمیـل گـردد. پـس از تکمیـل این دو، سند سوم با عنوان برنامه ملی و نقشه راه استقرار هویت معتبر در فضای مجازی قابلیت طرح ریزی می یابد.

ایجـاد مرکـز تخصصـی و اختصاصـی: خط مشـی گذاری هویـت معتبـر در فضای مجازی کشـور و تـداوم فرآیندهای حرفه ای مرتبط با آن، مستلزم ایجاد یک بخش یا نهـاد بـا قابلیـت پاسـخگویی در مرکـز ملـی فضـای مجازی کشـور بـه عنـوان متولـی و بـازوی اجرایـی شـورای علاـی فضای مجازی است. این بخش می تواند یک دفتر هماهنگی و راهبری در حوزه هویت دیجیتال ذیل مرکـز ملـی فضـای مجـازی باشـد.

خط مشی گذاری با همکاری ذی نفعان: با توجه به اینکه تغییر و تحولات ناشی از طرح ریزی اسناد به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر ذی نفعان و بازیگـران ایـن حـوزه سـایه می افکنـد، همفکـری بـا آن هـا قبل از هر گونه خط مشی گذاری، امری واضح و لازم به حساب می آید که باید توسط مرکز تخصصی تعیین شده در مرکز ملی فضای مجازی کشور به طور منظم پیگیری شود.

لحـاظ نمـودن چنیـن اقداماتـی می توانـد باعـث بهبـود روند خط مشی گذاری هویت دیجیتال در فضای مجازی کشور شود که البته این اقدامات اصلاحی، محدود به موارد مذکور نیست و می توان ملاحظات مهم دیگری نیز در نظر گرفت.

 

مهدی آژند

 

منبع: برهان