مواد و ابزار قفل سازی چالشتُر(1)
برای قفل سازی از ابزار و وسایلی به شرح زیر استفاده می‌کنند:
سوهان: سوهان را در زبان محلی سوون (souvoun) می‌گویند. سوهان برای ساییدن و شکل دهی قطعات فلزی در اندازه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برقو: از جهت طولی، برقو‌ها انواع مختلف دارند و تعداد کمی از آن‌ها با سطح مقطع سایش دهنده وجود دارند و هر کدام کار خاصی انجام می‌دهند.
مته: مته برای سوراخ کردن قسمت‌های مختلف قفل از جمله پایه و دسته مورد استفاده قرار می‌گیرد که با گذراندن میخی از درون پایه و دسته به آن حالت چرخنده می‌دهند. مته هم بصورت برقی و هم بصورت دستی وجود دارد.
گیره: از دو فک تشکیل شده که توسط دسته‌ای باز و بسته می‌شود. گیره برای ثابت نگه داشتن قطعه‌ای از قفل که استاد کار در حال انجام کار بر روی آن است بکار برده می‌شود.
گیره دست: گیره دست را در زبان محلی گیره دس می‌گویند. گیره دست برای گرفتن و نگه داشتن قطعات کوچک قفل استفاده می‌شود.
چکش: برای ضربه زدن، مسطح کردن و شکل دادن به ورقه‌های فلزی برای قسمت‌های گوناگون قفل، پرچ کردن و جدا کردن سیم‌های چسبیده به قفل به هنگام جوش دادن قفل و… به کار می‌رود.
سندان: سندان را در زبان محلی سندون می‌گویند. سندان قطعه فلز فولادی محکمی است که چند سوراخ روی آن قرار داده شده و قسمتی از آن حالت کشیدگی دارد که به صورت مثلث باریک می‌باشد و هر قسمت آن شکل و کاربرد ویژه‌ای دارد.
کوره: کوره محفظه‌ای است که در آن بوسیله حرارت بالا، قطعات مختلف قفل را به هم جوش می‌دهند.
اسکنه: هم عمل تراش دهنده را انجام می‌دهد و هم برش‌های مختلفی را ایجاد می‌کند. اسکنه نوعی قلم است که توسط ضربه چکش وسط کار ایجاد برش یا تراش می‌نماید.
انبر دست: انبر دست را در گویش محلی «امبردس» می‌گویند. این ابزار برای نگه داشتن آهن داغ شده و ضربه زدن به آن به کار می‌رود، که در این مورد دسته اش باید پلاستیکی (عایق حرارتی) باشد.
حدیده: وسیله‌ای است برای ساخت پیچ‌های کوچک که برای قسمت‌های داخل قفل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قلاویز: از قلاویز برای ساخت پیچ‌های بزرگ استفاده می‌شود.
مراحل ساخت قفل
قفل‌ها را معمولاً از مس، آهن، برنز و برنج و فولاد می‌سازند که فولاد رواج بیشتری دارد. برای ساختن قفل، فلز اولیه را سه برابر وزن قفل ساخته شده انتخاب می‌کنند.
مراحل ساخت قفل به اختصار به شرح زیر است:
۱ – بریدن ورق فلزی به شکل چلیپا
۲ – پیچیدن ورقه فلزی دور یک مفتول فلزی با مقطع دایره
۳ – گذاشتن آن روی سندان و زدن چکش تا به شکل استوانه‌ای برسد.
۴ – قرار دادن طبلک داخل استوانه (طبلک ورقه‌ای دایره شکل است که قطرش با قطر داخلی دهانۀ بدنه یکی است و درون بدنه قرار می‌گیرد)
۵ – گذاشتن درپوش در قسمت انتهای استوانه (قفل)
۶ – ساختن پایه‌ها که دو تا بوده و باید هم شکل و هم اندازه درست شوند که اندازه آن‌ها یک سوم ارتفاع کل قفل در نظر گرفته می‌شود و تقریباً مربعی شکل بوده و یک سوی آن‌ها نیم دایره در نظر گرفته می‌شود.
۷ – استفاده از نوار‌های بسیار باریک برنج برای جوش دادن قسمت‌هایی که بهم اتصال داده می‌شوند.
۸ – انداختن قفل در آب و اضافه کردن کمی پودر جوش -که در چالشتر به آن تنه کار گفته می‌شود- روی برنج‌هایی که در قسمت‌های اتصال قفل قرارداده شده است.
۹ – بیرون آوردن قفل از آب و چفت کردن تمام قطعات با سیم به هم
۱۰ – قراردادن قفل در کوره تا برنج ذوب شده و دورتادور بدنه و دسته را بپوشاند (درجه حرارت کوره باید به اندازه‌ای باشد که بدنه ذوب نشود)
۱۱– جوش دادن قسمت انتهایی قفل و طبلک و پایه.
۱۲ – آرام درآوردن قفل از کوره و سوهانی کردن آن
۱۳ – ساخت دسته از میلگرد یا ورقه‌های ۵، ۶ یا ۸ میلیمتری به شکل نعل اسب (اگر قفلی مسی باشد باید دسته هم مسی باشد و به همین ترتیب فلزات دیگر هم باید قفل و دسته شان هم جنس باشند)
۱۴ – رد کردن میخی از درون سوراخ تعبیه شده در دسته و رد کردن آن از سوراخ پایه تا این‌که باهم یک محور چرخنده بوجود آوردند.
۱۵ – سوهان کاری دسته و دادن نقوشی مثل اسلیمی و … روی آن
۱۶ – ساختن پیچ و زبانه که مهمترین مرحلۀ ساخت است و تمایز قفل‌های چالشتری از بقیۀ قفل‌ها در این مرحله مشخص می‌شود، چون این مرحله تماماً با دست انجام می‌شود و هیچ نوع کلیدی نمی‌تواند قفل دیگری به جزء قفل خودش را باز کند. (پیچ با سوهان کاری درست می‌شود)
۱۷ – ساخت در پوش رویی قفل که از دو تکه تشکیل می‌شود
۱۸ – سوهان کاری قفل
۱۹ – حک کردن نقوش روی بدنۀ قفل
۲۰ – ساخت کلید.
(1){ چالشتر یکی ازقدیمی ترین نقاط استان چهارمحال و بختیاری و از نواحی شهرکرد است. یکی از صنایع دستی سنتی ایران، که وجه صنعتی آن اهمیت بیشتری دارد، قفل سازی است. این هنر- صنعت در چالشتر سابقه ایی طولانی دارد. پیشینه‌ی قفل سازی سنتی در این منطقه به دوره‌ی صفوی می رسد. }